text
stringlengths 0
1.67M
|
|---|
८९४ शत्रुपक्षं समृध्यन्तं यो मोहात्समुपेक्षते । |
(अथ इतराधिकरणम् ।। ७ ।।) |
होतारमग्ने अतिथिं वरेण्यं मित्रं न शेवं दिव्याय जन्मने॥ १.०५८.०६ |
तथा चतस्र एता गतयो रक्तप्रासं समाश्रिताः २६ |
एवं विशेषसृष्टिरपि निश्चयप्रतीतिरूपा इत्याह |
स बद्धो३८ भोक्तृपाशैस्तु गुणैः प्रकृतिसम्भवः । ।३ ९।। |
नत्वा वै चरणाम्बुजं सुसुखदं ध्येयं सतां सर्वदा |
आजगाम महायोगी व्यासः सत्यवतीसुतः 020c |
४१) न च तथा सति वस्त्रस्थाप्यावरणभूततन्त्वाकारापगमे सति |
वायुः प्रवृद्धो जनयेद्धि शूलं हृत्पार्श्वपृष्ठत्रिकबस्तिदेशे। |
आचार्यः - "मित्रम् आगतवत्" इत्येव वक्तव्यम्। "मित्रम् आगतवान्" इति प्रयोगः असाधुः एव। "मित्रं रमेशः आगतवान्" इति प्रयोगः पुनः साधुः भवति। यतः रमेशशब्दस्य तत्र विशेष्यत्वम्। तदनुगुणं क्तवतुप्रत्ययान्तस्य पुँल्लिङ्गता। क्तवतुप्रत्ययान्तं नपुंसकलिङ्गरूपं सर्दवा प्रयोगे क्लेशं जनयति। अतः "मित्रेण आगतम्" इत्येवं कर्मणिप्रयोगरूपम् एव प्रयोगसुलभम् इति भाति मम। |
“ [न्ब्त् २४७,१२] त्रयीविदा ही”त्य् +++( [प्] ओमित्स् “हिर्”। [प्] ओमित्स् “चः”। अद्देद् ब्य् उस्।)+++“हि”र् यस्मादर्थे। “वीतरागाश् चे”ति “च”ः समुच्चये। कथं +++( [न्ब्त् २४७,१३ड़्।] : “गौतमादिभ्यो रागादिमत्त्वस्य साधनस्य निवृत्तिः सन्दिग्धा। यद्य् अपि…”)+++“रागादिमत्त्वस्य साधनस्य निवृत्तिः सन्दिग्धे”त्य् आह “यद्य् अपी”त्यादि। |
वा॒चोज॒न्तु:। ज॒न्तु:क॑वी॒नां। क॒वी॒नाम्पव॑स्व। पव॑स्वसोम। सो॒म॒धार॑या। धार॒येति॒धार॑या॥ दे॒वेषु॑रत्न॒धा:। र॒त्न॒धाअ॑सि। र॒त्न॒धाइति॑र॒त्न॒ऽधा:। अ॒सीत्य॑सि॥ |
8-29-5 नरसिंहयोः कृष्णार्जुनयोः । अतस्तयोः साम्यं मम कीर्तिकरमेवेति भावः । सुरसिंहयोरिति पाठे रुद्रपितामहयोः ॥ 8-29-26 किमर्थमिति । सारथ्यमात्रं प्रतिज्ञाय प्रातिभट्यं चेत्कृष्णः कुर्यात्तर्हि त्वं युध्यन् तद्वन्मिथ्याप्रतिज्ञो न भविष्यसीति भावः ॥ 8-29-27 पदवीमानृण्यम् ॥ 8-29-42 वक्ष्ये वोढास्मि ॥ 8-29-45 आत्म निन्दापरस्तवावपि श्रेयसां । निन्द्यौ किमुतात्मपूजापरनिन्दे । तदुभयमहं करोमीति भावः ॥ 8-29-47 अप्रमादोऽवधानम् । प्रयोगोऽश्वप्रेरणम् । ज्ञानमागामिदोषावेक्षणम् । विद्या तत्परिहारज्ञानम् । चिकित्सनं दोषपरिहारसामर्थ्यम् ॥ |
शिखासंख्यातिजप्तेन तोयेनाभ्युक्षयेत्ततः । |
आवृ॑षस्व। वृ॒ष॒स्व॒पु॒रू॒व॒सो॒। पु॒रू॒व॒सो॒सु॒तस्य॑। पु॒रु॒व॒सो॒इति॑पुरुऽवसो। सु॒तस्ये॒न्द्र॑स्य। इन्द्र॒स्येन्द्र॑। इन्द्रान्ध॑स:। अन्ध॑स॒इत्यन्ध॑स:॥ वि॒द्माहि। हित्वा॑। त्वा॑हरिव:। ह॒रि॒व॒:पृ॒त्सु। ह॒रि॒व॒इति॑हरिऽव:। पृ॒त्सुसा॑स॒हिं। पृ॒त्स्विति॑पृ॒त्ऽसु। सा॒स॒हिमधृ॑ष्टं। स॒स॒हिमिति॑स॒स॒हिं। अधृ॑ष्टञ्चित्। चि॒द्द॒धृ॒ष्वणिं॑। द॒धृ॒ष्वणि॒मिति॑द॒धृ॒ष्वणिं॑॥ |
आ कैलासाद्दशास्यस्थिरभुजपरिषप्रौढनितिशक्ते- |
न किं जानासि त्वं जननि मधुजिन्मौलिपतनं ॥ |
वन्दे विश्वभुवं बुद्धं चन्द्रार्काधिकतेजसम् । |
व्यालाहारस्य हृद्यो हरतु स मदघं हार दर्वीकरेन्द्रः ।। |
पश्चाद्भागे सम्पदेशीं पुरस्ताश्च हयासनाम् । |
स्थितः प्रेष्यश्च पुत्रश्च सर्वथा त्वं प्रशाधि माम् |
एकदा च तमुद्यानगतं देशान्तरागतौ । |
SP0220222 नदीं त्रिस्रोतसीं पुण्यां ततस्तामवदद्धरः ॥ |
विद्यतिं मातुलं बन्धुमृत्विगाचार्यसोमपान्। |
सुभ्व्_०३१८-४ धर्मे विरोधं न करोति साधुः ॥ |
पुनरन्यत् प्रवक्ष्यामि शृणुष्व शुभलोचने ।। |
जिह्वामूलीयमाप्नोति उपध्मानीयमेव वा २१७ |
प्रादुर्बभूवाखिलसद्गुणार्णवः स एव विष्णुः स च बीजभूतः ॥ गर्प्_३,१५।१ ॥ |
हनूमानञ्जनीसूनुः वायुपुत्रो महाबलः । |
अराज भोजशब्दं तु तत्रावाप्स्यसि सान्वयः । |
गोमय-ॐ गन्धद्वारां दुराधर्षां नित्यपुष्टां करीषिणीम्। ईश्वरीं सर्वभूतानां तामिहोपह्वये श्रियम्। |
अप्येकां वाचमुत्सृज्य सर्वपापैः प्रमुच्यते 176c |
ज्येष्ठं तु सर्वथा चाथ वसिष्ठो नेतुमागतः ॥ |
अभि वर्धस्व भ्रातृव्यानभि ये त्वा पृतन्यत:।।३।। |
बलविज्ञानसमर्चितविधयः क्षमयामाखिलजडदारिद्र्यम् ॥ ३॥ |
यथा प्रकाशतमसोः सम्बन्धो नोपपद्यते । |
परमाणुसारेपि स्फुरसि च नित्यं |
सोऽर्जुनेन समाज्ञप्तो देवलोके तदा नृप |
जातवेदेति गायत्री त्र्यम्बकेति दशाक्षरा ॥ ३१॥ |
अशेषवित् पाणिनिरेकसूत्रे श्वानं युवानं मघवानमूचे ॥ |
वैद्यश्च चेकितानश्च पुत्रः काश्यस्य चाभिभूः |
।। सामान्यस्यापीति ।। दृश्यत्वरूपसामान्यस्यापि साधारणस्यापीत्यर्थः । ननु ब्रह्मणि वृत्तिव्याप्यत्वसत्त्वेपि न साधारणं दृश्यत्वमस्तीत्यत उक्तं ।। वृत्तिव्याप्यत्वरूपविशेषस्येति ।। ऋग्वेदिनि ब्राह्मणत्ववद्विशेषसद्भावे सामान्यस्यापि सत्त्वाद्ब्रह्मणि व्यभिचारइतिभावः । कदाचिदिति विशेषणं भागासिद्धिवारणायेत्याशयेनोपपादयति ।। अतीतादेरपीत्यादिना ।। कदाचित्स्वसत्ताकाले ।। स्वाकारेति ।। स्वविषयकेत्यर्थः ।। आंतरपदार्थस्येत्यर्थः ।। साक्षीति ।। साक्षिरूपचिदित्यर्थः । नित्यातींद्रियेभागासिद्धिवारणाय कथंचिदित्युक्तमित्याशयेनोपपादयति ।। ज्ञातत्वेनेत्यादिना ।। धर्मादिकं जानामीति ज्ञानावच्छेदकत्वेनवा न जानामीत्यज्ञानावच्छेदकत्वेनवा कथंचित्साक्षिरूपचिद्विषयत्वादित्यर्थः । अस्य हेतोर्नब्रह्मणि व्यभिचारइत्याह ।। दृग्रूपस्येति ।। चिद्रूपस्येत्यर्थः ।। तदविषयत्वादिति ।। ज्ञानरूपत्वेन धात्वर्थक्रियारूपस्य ब्रह्मणः कर्मत्वासंभवेन चिदविषयत्वादित्यर्थः । नित्यातींद्रियाणां यथाज्ञानाद्यवच्छेदकतया कथं चित्साक्षिरूपचिद्विषयत्वमस्ति तथा ब्रह्मणोपि ज्ञानाद्यवच्छेदकतया कथंचिच्चिद्विषयत्वमस्तीत्याह ।। नित्यातींद्रियमिति ।। प्रकारांतरेणापि चितो ब्रह्मणश्चिद्विषयत्वमुपपादयति ।। तव्द्यवहारेति ।। चित् चिद्विषयिणी ।। तद्विषयकव्यवहारजनकत्वात् । यद्यद्विषयकव्यवहारजनकं तत्तद्विषयं यथाघटव्यवहाजनकं घटज्ञानं घटविषयकमित्यनुमानं द्रष्टव्यं । ननु ज्ञानस्य तद्विषयकव्यवहारजनकत्वे तद्विषयकत्वरूपं साध्यं न प्रयोजकं किंतु तदन्याविषयकत्वमेवेत्यत उक्तं ।। तव्द्यवहारेति ।। तदन्याविषयकत्वस्य घटव्यवहारजनके घटपटाविति समूहालंबनज्ञाने व्यभिचारेण गौरवेणच तद्विषयकव्यवहारजनकत्वेऽप्रयोजकत्वादितिभावः । ननु चितो ज्ञानरूपत्वेन क्रियात्वात्कथं तस्याः स्वविषयकत्वेन कर्मत्वं क्रियायाः कर्मत्वादर्शनादित्यतउक्तं ।। अभिधानस्येति ।। अभिधाया इत्यर्थः । अभिधेयत्वस्य केवलान्वयित्वादभिधारूपक्रियाया अपि अभिधाविषयत्वेन कर्मत्वमस्ति तद्वदित्यर्थः । |
सञ्चितानि भविष्यन्ति प्रारब्धानि तथा पुनः । |
इति तत्रैवोक्तप्रकारेण द्विषडष्टडषक्षरैः त्रिर्निमज्जनं कुर्यात् इति । द्विषडक्षरैः इत्यनेन वासुदेवद्वादशाक्षरमुच्यते । षडक्षरैः इत्यनेन विष्णुषडक्षरमुच्यते । एतैः मन्त्रत्रयैः सम्यक् विष्णुस्मरणपूर्वकं उच्चारणं कृत्वा त्रिः त्रिवारं निमज्जेत् । वासुदेवद्वादशाक्षरमन्त्रेण एकवारं अष्टाक्षरेण एकवारं षडक्षरेण एकवारम् इति । यद्वा प्रत्येकं द्वादशाक्षरेण त्रिः अष्टाक्षरेण त्रिवारं षडक्षरेण त्रिवारं निमज्जेत् इत्यर्थः । |
ऽश्रेयसः पथिऽ इति निर्वाणमार्गे । प्रयोगादिभेदात् त्रिविधा सम्मोहास्त्रयो विकल्पाः । तेषां प्रतिपक्षा यथाक्रमं- "रूपवेदनादीनां शान्तवशिकतुच्छासारकतया तस्यां चरितव्यम् । (र्स्त्_१५५) आकाशशून्यताभिनिर्हारतयाभिनिर्हर्तव्या । आकाशशून्यता भावनयेयं भावयितव्या" इति । इति त्रयः प्रयोगादिबोधिमार्गसम्मोहविकल्पाः ॥ |
३ ॥। + + + + ॥ मानहृदयः प + ॥। |
भृगुरुपुरिवरे कौशलाद्यात् कलिंगे । कर्णाटे कुंकणे च मगधपुरवरे |
ग्रासमुष्टिं परगवे दद्यात्संवत्सरं शुचि । 047a |
उद्दीप्तदीपप्रतिमं काष्ठकाण्डसमुद्भवं॥ ६९.१३१ ॥ |